- czyli małe co nieco o zwyczajach i obrzędach
Czy wiecie skąd wywodzi się nazwa WIGILIA i co tak naprawdę oznacza?
Słowo wigilia wywodzi się z łacińskiego „vigilia” – czyli „nocne czuwanie”. Natomiast czasownik „vigilo, vigilare” – znaczy „nie spać, spędzać noc na czuwaniu, być przezornym i ostrożnym, troskliwym, pilnować”. Fakt, iż obrzędy związane z Bożym Narodzeniem swój rodowód wywodzą z ludowych, przedchrześcijańskich wierzeń, sprawia, że w sposobach obchodzenia świąt mieszają się symbole religijne z pogańskimi przesądami, nadając im szczególnego kolorytu.
Wigilia jest dniem, w którym szczególne znaczenie przykłada się do wzajemnego okazywania sobie życzliwości, mając nadzieję, że w podobnej atmosferze upłynie nam nadchodzący rok. W niektórych regionach Polski panuje przesąd, że jeżeli w wigilijny poranek pierwszym gościem w domu będzie młody chłopiec, to przyniesie to szczęśliwy rok. Coraz rzadziej zdarza się, by w jednym z uszek w barszczu umieszczano grosik, dla znalazcy symbolizujący szczęście i bogactwo w nowym roku. Również przechowywanie w portfelu łusek z wigilijnego karpia mają przynieść pomyślność.
- Sianko pod obrusem – w wierzeniach chrześcijańskich symbolizuje narodzenie Jezusa w ubóstwie. Jednak zwyczaj ten związany jest z dawnym świętem agrarnym kultywowanym w czasach pogańskich
- Pierwsza gwiazdka – wraz z jej pojawieniem się na niebie tradycyjnie rozpoczyna się wieczerzę wigilijną. Symbolicznie nawiązuje do gwiazdy betlejemskiej, zwiastującej narodziny Chrystusa. Zadanie wypatrzenia na niebie pierwszej gwiazdki powierza się dzieciom.
- Wspólna modlitwa – rozpoczyna kolację wigilijną, która w polskiej tradycji jest kolacją postną i zazwyczaj rozpoczyna ją modlitwa i czytanie fragmentu Ewangelii wg św. Mateusza lub Łukasza, dotyczącego narodzin Jezusa.
- Opłatek – dzielenie się opłatkiem rozpoczyna wieczerzę. Zwyczaj ten nacechowany głęboką symboliką, jest pozostałością, śladem eulogii starochrześcijańskich (chleba ofiarnego, który składano na ołtarzu w czasie przygotowania darów eucharystycznych). Taki pobłogosławiony chleb nazywano eulogiami, a dzieląc się nimi okazywano sobie wzajemną miłość i życzliwość. Obecnie dzielenie się opłatkiem ma w zamyśle zbliżać i łączyć ludzi. Dawniej opłatki były wypiekane na plebaniach, w klasztorach, i roznoszone po domach.
- Dodatkowe nakrycie – tradycyjnie na stole wigilijnym ustawia się dodatkowe nakrycie, symbolicznie przeznaczone dla niezapowiedzianego gościa. To także wyraz pamięci o naszych nieobecnych bliskich, którzy nie mogli dotrzeć na wieczerzę np. zza granicy. Puste nakrycie wyraża także pamięć o zmarłym członku rodziny.
- Świeca wigilijna –zwyczaj wywodzący się z Holandii, gdy w wieczór wigilijny przed wejściem do każdego domu ustawiano płonący lampion, czasem zamiast niego ustawiano zwykłą świecę. Światło miało być znakiem zaproszenia do rodziny Marii i Józefa, aby Jezus narodził się w każdym domu. Światło symbolizuje też między innymi wieczność, bezcielesność, niematerialność, ducha, życie, chwałę Boga, Chrystusa, objawienie, świętość, moralność, dobrobyt, dobroczynność, radość duchową.
- Żłobek lub szopka – symbolizuje grotę betlejemską – miejsce narodzin Chrystusa, którą od początku chrześcijanie otaczali wielką czcią. W IV w. nad grotą wybudowano bazylikę. Zwyczaj ustawiania z figurek sceny Bożego Narodzenia zwanej „szopką”, lub chociaż samego żłobka z sianem i leżącą w nim figurką Dzieciątka, sięga XIII. wieku. Do Polski zwyczaj ten przywędrował razem z Zakonem Ojców Bernardynów ok. XVII wieku. Najbardziej znane są tzw. szopki krakowskie, których coroczna wystawa, począwszy od 1927 r., odbywa się na krakowskim Rynku przy pomniku Adama Mickiewicza.
- Świeca bożonarodzeniowa – to najbardziej wymowny symbol przychodzącego do nas Jezusa, a zarazem znak świadectwa wiary chrześcijańskiej. Świeca jest symbolem Chrystusa jako Światłości świata.
- Potrawy –zwyczajowo na stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi, a potraw powinno być dwanaście, jednak zestaw wigilijnych potraw jest bardzo zróżnicowany w zależności od regionu i tradycji rodzinnych. Aby zapewnić sobie szczęście przez cały rok należy spróbować każdej z nich. Najpopularniejsze polskie potrawy to czerwony barszczyk z uszkami, zupa grzybowa, karp (ryba) pod różnymi postaciami, kutia, pierogi z kapustą i grzybami, kulebiak, kompot z suszonych owoców. Wiele potraw ma także swoją symbolikę. Podczas kolacji wigilijnej zamiast mięsa podaje się ryby, które symbolizują Jezusa i odradzanie się do życia. Również kompot z suszu pojawia się wśród potraw wigilijnych: gruszki miały zapewniać długowieczność, jabłka dawać miłość i zdrowie, a suszone śliwki odpędzały złe moce. Według wierzeń ludowych mak przynosił bogactwo, dlatego tak ważnymi potrawami na wigilijnym stole są kutia, kluski z makiem czy makowiec. Piernik symbolizował dobrobyt i kojarzył się z wyższym statusem społecznym. Z kolei chleb jest symbolem nowego życia oraz dobrobytu. Jego spożycie podczas wigilijnej kolacji ma zapewnić pomyślność w nadchodzącym roku.
- Choinka – trudno ustalić z jakiego powodu drzewko
iglaste zaczęto kojarzyć z obchodami świąt Bożego Narodzenia. Wiadomo, że
w wielu kulturach i religiach
uchodzi ono za symbol życia, odradzania się i płodności. Jedno z
najstarszych przedstawień drzewka bożonarodzeniowego pochodzi z
XVI-wiecznego miedziorytu Lucasa Cranacha. Zwyczaj ten rozpowszechnił się
najpierw w mieszczańskich rodzinach niemieckich, tyrolskich i
austriackich, skąd też pod koniec XVIII wieku przeniósł się do pozostałych
krajów europejskich. Choinkę ubiera się w dniu, w którym wspominamy naszych
pierwszych rodziców: Adama i Ewę. Symbolicznie przypomina ona ludziom
naukę o upadku i odkupieniu rodzaju ludzkiego – Bóg przywraca człowiekowi
drogę do drzewa życia, którą utracił, czyli dar nieśmiertelności.
- Prezenty (dary) – są naśladowaniem dobroci i przypomnieniem o pierwszych pasterskich darach i wzajemnym obdarowywaniu się chrześcijan.
- Wspólne kolędowanie – to nieodłączny zwyczaj świąteczny towarzyszący wigilii Bożego Narodzenia. Teksty kolęd pisali najwięksi polscy poeci, a kompozytorzy tworzyli muzykę do nich. Kolędy związane są również z rodzimą twórczością ludową. Nie ograniczały się tylko do roli pieśni religijnej, obrzędowej. W pewnych okresach historycznych stały się pieśniami patriotycznymi, symbolizowały polskość.
- Pasterka - uroczysta Msza święta odprawiana o północy z 24 na 25 grudnia, pierwsza w Boże Narodzenie. Pasterka upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy zmierzających do Betlejem. W Polsce jest jedną z najważniejszych świątecznych tradycji. Udział w tej szczególnej Eucharystii całych rodzin jest najważniejszym elementem świętowania dnia przyjścia Jezusa na świat.
- Jasełka - wystawiano dawniej w kościołach przyklasztornych w okresie od Bożego Narodzenia do Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). Według tradycji kościelnej, pierwsze jasełka, za zgodą papieża, wystawił św. Franciszek z Asyżu.
- Kolędnicy – w tradycji polskiej przebierańcy, którzy w okresie bożonarodzeniowym, chodzili po wsiach od domu do domu z życzeniami pomyślności w Nowym Roku. Zwyczaj (kultywowany jeszcze w niektórych regionach) obchodzony był od Wigilii (lub drugiego dnia świąt) do Trzech Króli, a zdarzało się, że dodatkowo w ostatki (zapusty).
Co ciekawe, jedną z polskich tradycji bożonarodzeniowych jest zachowanie postu w Wigilię. Choć w Kościele katolickim obowiązek postu zniesiono w 1983 roku, w Polsce episkopat podtrzymywał post wigilijny specjalnym dokumentem aż do 2003. Od tego czasu post w Wigilię jest jedynie zalecany.
